Gaj Julije Cezar (Rim, 13. juli 100. p.n.e.- Rim, 15. mart 44. p.n.e.), rimski vojskovođa, političar i pisac. Najslavniji rimski vojskovođa, Cezar, je brojnim vojnim pobjedama znatno proširio uticaj i vlast Rimskog carstva. Pobjedivši Pompeja Velikoga u građanskom ratu od 46. p.n.e., zavladao je kao diktator. Njegova diktatura označava kraj vrhovne vladavine Senata u Rimu i početak Carstva. Iako je ubijen u atentatu, 27. p.n.e. označen je kao datum kada je Rimska Republika prerasla u Rimsko Carstvo.
Kao mladić, Cezar je imao vrhunsko obrazovanje pa je naučio i nekoliko stranih jezika, npr. hebrejski i galski jezik. Bio je nećak političara Gaja Marija. Gaj Marije je od 88. p.n.e. započeo građanski rat sa Lucijem Kornelijem Sulom. Marije je umro 86. p.n.e. Cezar se oženio sa Kornelijom, također plemkinjom, 84. p. n. e. Kada je Sula 82. p.n.e. postao apsolutni diktator naredio je Cezaru da se razvede. Ovaj je to odbio i otišao iz Rima. Cezarovi prijatelji su ga savjetovali da se ne vraća zbog rizika proskripcije. Jedino činjenica da je imao veze na visokim položajima spasila ga je od gotovo sigurne smrti. Cezar se prijavio u Rimsku vojsku i otišao u Malu Aziju. Iako mu je Sula formalno oprostio i pomilovao ga, Cezar se nije vraćao u Rim do Suline smrti, 78. p. n. e.
Po povratku u Rim Cezar, počinje raditi kao advokat. Na toj funkciji istaknuo se kao žestok kritičar i protivnik korupcije kod političara. Cezar je putovao na otok Rhodos kako bi usavršio retoriku kod slavnog govornika Apolonija Moloa. Na putu su ga zarobili gusari. Kada su namjeravali zatražiti otkupninu od 20 talenata, Cezar im se nasmijao i rekao da očito ne znaju koga su oteli. Na njegov nagovor ovi su zatražili i dobili 50 talenata za Cezarovo puštanje. Čim je pušten Cezar je organizovo potjeru na moru, zarobio gusare koji su ga oteli i osudio ih na smrt.
Cezar je 62. p.n.e. izabran za pretora. Iste se godine razveo od svoje druge žene, Pompeje. Cezar, 61. p.n.e., odlazi kao propretor u Španiju gdje je vojnim osvajanjima stekao znatno bogatstvo. Vraća se u Rim i podmiruje sve svoje dugove 60. p.n.e. Cezar je zajedno sa Pompejom i Krasom 59. p.n.e. godine sklopio prvi trijumvirat. Cilj ovog sporazuma je bio preuzimanje vlasti u Rimskoj republici iz ruku senata. Pompej je bio najčuveniji rimski general a Kras vjerovatno najbogatiji Rimljanin. Cezar je imao brojne političke veze, pa je ova podjela vlasti bila korisna za sve. Da bi zapečatili savez Pompej je oženio Juliju, Cezarovu jedinu kćerku. Iako je ovo bio bez sumnje politički brak, ljubav između Julije i Pompeja je bila obostrana.
Galija
Trijumviri su podjelili vlast na način da je Cezar dobio za upravu Galiju. Cezar je započeo Galski rat 58. p.n.e., koji je trajao do 51. p.n.e.. Rezultat rata je bila potpuna pobjeda Rimljana i pokoravanje srednje Evrope. Pompej i Kras su 55. p.n.e. izabrani ponovo za konzule, a Cezar za prokonzula na rok od još pet godina. Cezarova kćer Julija je umrla tokom porođaja 54. p. n. e.. Kras je poginuo u ratu sa Partima u bitki kod Carrhae, 53. p.n.e. Nakon Krasove smrti, Pompej i Cezar se počinju međusobno udaljavati u stajalištima, što konačno dovodi i do građanskog rata između njih.
Dok je Cezar još uvijek bio u Galiji, Pompej je u Rimu zadobio većinu u senatu. Kada je Cezaru istekao petogodišnji rok prokonzula, 50. p.n.e., pozvan je u Rim od senata. Senat mu je naredio da se pojavi sam u Rimu a da prije toga raspusti svoju vojsku. Cezar je znao da će u Rimu biti bespomoćan ukoliko nema imunitet kao konzul, ili ukoliko nema zaleđe koje mu donosi zapovjedništvo nad legijama. Cezar je odbio naredbu Senata i 10. februara 49. p.n.e. prešao sa vojskom rijeku Rubikon. Rubikon je bila granica sa Italijom i to je označilo početak građanskog rata. Tradicija tvrdi da je kod prelaska Rubikona Cezar rekao Alea iacta est! (Kocka je bačena).
Atentat
Cezara je ubila grupa senatora u atentatu prilikom ulaska u Senat, 15. marta 44. p.n.e. Uboden je noževima 23 puta. Na čelu zavjere nalazili su se Marko Junije Brut, Gaj Kasije Longin i Gaj Trebonije. Prema tradiciji Cezarove posljednje riječi upućene Brutu su bile (nekoliko verzija): Kai su, teknon? (grčki; I ti, sine?), Tu quoque, Brute, fili mi! (latinski; Zar i ti, Brute, sine moj!) te prema William Shakespeare Et tu, Brute? (latinski; I ti, Brute?) ili Etiam tu, mi fi!!i
Nakon Cezarovog ubistva stvoren je drugi trijumvirat između Marka Antonija, Oktavijana i Marka Emilija Lepida. Kada su se trijumviri obračunali sa Cezarovim ubicama (svi su ili ubijeni ili počinili samoubistvo), izbio je novi građanski rat između Oktavijana sa jedne i Marka Antonija i Kleopatre VII sa druge strane. Pobjedom u pomorskoj bici kod Akcija, 31. p.n.e., Oktavijan je ostao samovladar, a od 27. p.n.e. i službeno prvi rimski car. Julije Cezar je napravio kalendar koji se po njemu zove julijanski kalendar.
merak.ba