Leo Perutz (1882-1957), austrijski pisac jevrejskog porijekla, rođen u Pragu, od početka 20. vijeka do Anschlus-a živio je i radio u Beču (zaposlen u istoj firmi kao i Kafka – Assicurationi Generali – i to kao matematičar-statističar po struci!), da bi pred nacističkim pogromom emigrirao u Palestinu; od ukupno devet objavljenih proza, podžanrovski obilježenih etiketom historijskog ili avanturističkog romana i uglavnom prevedenih na značajnije svjetske jezike, po nepodijeljenom stavu kritike najbolje njegovo djelo je iz četrnaest pripovijesti mozaično komponovani roman „Noću ispod kamenog mosta“, prvi put objavljen 1953. godine.
Drugi o Perucu:
Jorge Luis Borges: „Perutz je najveći evropski pisac fantastičke proze“ (uoči II svj. rata) Daniel Kehlmann: „Perutz je najveći magijski realist njemačkog jezika, virtuoz zagonetke“
Glavni likovi pojavljuju se u svim pripovijestima: to su Rudolf II, car i kralj iz dinastije Habsburga (na prelazu iz 16. u 17. vijek), historijska ličnost i jedan od najneobičnijih, „najotkačenijih“, ali i najobrazovanijih evropskih vladara te epohe, koji je stolovao na dvoru u Pragu i koji je zaista fundirao umjetničko blago Praškog muzeja; zatim veliki rabin Loew, duhovni poglavar jevrejske zajednice u Češkoj, također historijska ličnost, najveći mag i znalac Kabale; najzad, tu je još i najbogatiji jevrejski trgovac tog doba Mordechai Meisl (i danas u turističkim bedekerima među biserima arhitekture starog Praga stoje Mala i Velika Meislova sinagoga!), kao lik literarno transponovan i „dograđen“ najvjerovatnije po uzoru na stvarnu ličnost – sa svojom prelijepom mladom ženom Esterom. U osnovi romanesknog zapleta stoji fantastički i magijski konstruisani ljubavni trougao, iz kojeg će Perutz isplesti raskošnu metafizičku bajku o ljubavi i mržnji, o vjernosti i prevari, o grijehu i posvećenju, o istini i opsjeni postojanja, o uzvišenosti i ništavnosti ljudske sudbine. Pojedini likovi javljaće se u dvije ili tri pripovijesti, u različitim vremenima i kontekstima, ali ih je nemoguće, upravo zbog literarne briljantnosti s kojom su građeni, imenovati sporednim: to su, prije svega, beskrajno duhoviti lakrdijaš Anton Brouza, dvorska luda Maksimilijana II i ložioničar u službi njegovog sina i nasljednika Rudolfa II, potom muzikanti i šaljivdžije Jackele Luda i Koppel Medvjed, pa Philipp Lang, prvi dvorski sobar i lični ljekar cara Rudolfa II, pa drugi dvorski sobar Červenka… U pripovijesti Wallensteinova zvijezda pojavljuju se kao likovi slavni naučnik Johannes Kepler i budući veliki vojskovođa Wallenstein, koji realno pripadaju tom vremenu i tom kontekstu – ličnosti čija literarizacija nas ni za milimetar ne udaljava od njihova stvarne historijske veličine. Svaka je od ovih pripovijesti u motivsko-sadržinskom smislu utemeljena na nekom fantastičkom otklonu, gotovo bi se moglo kazati na nevjerovatnom bajkovitom ekscesu neobuzdane imaginacije – ali je zato svaka od njih, samim načinom kako je ispisana, opsesivno precizna i realistična u detalju, sugestivna i eksplozivno nabijena u svojoj poetsko-filozofskoj zgusnutosti, leksički i sintaktički izbrušena do savršenstva. Fantastične slučajnosti, nevjerovatni sticaj okolnosti, magijske preobrazbe i „nadogradnje“ stvarnosti samo su bajkovito ruho u koje Perutz oblači ponorne, beznadno realne i ubitačne istine o svijetu i o životu, o ljudskim naravima, o predrasudama, lažima i grijesima kojima se hrani ljudska duša, o uzvišenim idealima, blistavim snovima i žudnjama od kojih strada…
LEO PERUC: „NOĆU ISPOD KAMENOG MOSTA“ (roman) Izdavač: „Vrijeme“ – Zenica, 2011. prevod s njemačkog Irma Duraković; uz potporu književne mreže „Traduki“
(kontakt za narudžbu: vrijemem@gmail.com)
Piše: Željko Grahovac